Friday, March 23, 2012

การดูอายุม้าจากฟัน โดย อ.น.สพ.ธีรพล ชินกังสดาร

การดูอายุม้าจากฟัน
โดย
อ.น.สพ.ธีรพล ชินกังสดาร
(สพ.บ. ทันตกรรมสำหรับม้า)
University of Queensland, Australia


การทำนาย หรือคาดคะเนอายุม้าจากลักษณะฟันของม้านั้นได้มีการศึกษา และใช้งานมาอย่างยาวนานกว่าร้อยปี1 โดยดูจากการเปลี่ยนแปลงของลักษณะของตัวฟัน จากลักษณะฟันชนิดพิเศษที่เรียกว่า “Hypsodontist” คือฟันที่มีลักษณะรากฟันยาว แต่ตัวฟันสั้น (short crown high root) พร้อมด้วยความสามารถในการเจริญขึ้นของฟันตลอดช่วงชีวิต ทั้งนี้ในความจริงแล้วฟันของม้าไม่ได้มีการงอกยาวขึ้นแต่อย่างใด เป็นเพียงการดันขึ้นมาของตัวฟันสำรองและราก และในที่สุดฟันของม้าจะเหลือเพียงแค่ตอของรากฟันเท่านั้น การเจริญของตัวฟันที่เป็นไปอย่างต่อเนื่องนั้น เป็นไปตามการชดเชยเนื้อฟันที่สึกกร่อนไปจากการบดเคี้ยวอาหารอย่างต่อเนื่องเป็นระยะเวลายาวนาน ราวๆ16 ชั่วโมงต่อวัน การรบกวนใดๆของระบบการบดเคี้ยวอาหารของม้า เช่น ลดเวลาการเคี้ยวอาหารหยาบ จำพวกหญ้า หรือ เยื่อใยต่างๆ การให้กินแต่อาหารข้น หรือหัวอาหารเพียงอย่างเดียว จะทำให้เกิดความผิดปกติของการสึกหรอตามธรรมชาติของฟันได้2 ในการดูอายุจากฟันของม้าจะใช้การประเมินจากการเปลี่ยนแปลงต่างๆของฟันตัดด้านล่างเป็นหลัก คือ 
  • การโผล่พ้นเหงือกของฟัน
  • การสบกันของฟัน
  • การผลัดฟัน
  • การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพของหน้าตัดฟัน 
แต่ทั้งนี้การดูอายุจากฟันก็เป็นเพียง การคาดคะเนจากการข้อมูลจำนวนมาก ซึ่งถืออาจจะถือได้ว่าเป็น ศิลปมากกว่าวิทยาศาสตร์ ที่มีความเที่ยงตรงในระดับที่รับได้ การฝึกหัดดูอายุฟันของม้านั้นจะต้องเริ่มจากการทำความคุ้นเคยลักษณะกายวิภาคเบี้องต้นของฟันม้าก่อนตามตัวอย่างใน รูป 1 และการแยกระหว่างฟันแท้ กับฟันน้ำนม ตามรูป 2  ซึ่งในม้าปกติแล้วจะมีฟันน้ำนมทั้งสิ้น 28 ซี่ และมีฟันแท้ได้ตังแต่ 36 - 44 ซี่ (ฟันเขี้ยวอาจพบได้ในแม่ม้า และฟันกรามน้อยที่1 “wolf tooth” สามารถพบได้ในม้าบางตัว) ระดับความแม่นยำของทำนายอายุม้าจากฟันนั้นขึ้นอยู่กับการเปลี่ยนแปลงต่างๆที่เกิดขึ้นกับฟัน ส่งผลให้การทำนายอายุฟันในม้าอายุมาก จะมีความแม่นยำน้อยกว่า การทำนายในม้าเด็ก เราสามารถแบ่งระดับได้ดังนี้ 

  • ม้าแรกเกิด ถึง5 ปี ความแม่นยำสูงเนื่องจากลำดับการพัฒนาอย่างต่อเนื่องของฟัน
  • ม้าอายุตั้งแต่ 5 ปีถึง 18 ปี มีความแม่นยำระดับรับได้จากการคาดเดาโดยใช้ความรู้และประสบการณ์
  • ม้าตั้งแต่ 18 ปีขึ้นไป มีความคลาดเคลื่อนสูง ให้จัดอยู่ในม้าสูงอายุก็เพียงพอแล้ว


การดูอายุลูกม้าตั้งแต่แรกเกิด ถึงหนึ่งปี สามารถดูได้จากลำดับการขึ้น และการสบกันของฟันตัดน้ำนม ฟันตัดน้ำนมคู่แรก จะขึ้นพ้นเหงือกที่ 6 วัน, 6 สัปดาห์ และ6 เดือน ตามลำดับจากด้านในออกไปด้านนอก (สูตร 6 -6-6) และขอให้ผู้อ่านเข้าใจว่าการขึ้นของฟันนั้นให้นับต้องแต่การโผล่พ้นเหงือกขึ้นมาทันที สำหรับลำดับการเปลี่ยนแปลงต่างๆ ของฟันซี่น้ำนมให้อ้างอิงจากตาราง 1และฟันแท้จากตาราง 2 หลังจากม้ามีครบ 6 ปีเต็ม การคาดคะเนอายุม้าจะมีความแม่นยำน้อยลงเนื่องมาจากฟันแท้ได้เจริญเต็มที่แล้ว และต่อไปจะใช้ลักษณะการเปลี่ยนแปลง จากการสึกของหน้าตัดของฟันตัดล่างเป็นหลักสำหรับการดูลักษณะของหน้าตัดฟัน จะต้องเข้าใจ และสามารถแยกแยะลักษณะพิเศษของฟันม้าระหว่าง Dental Star และ Dental Cup ได้ สำหรับนิยามความแตกต่างระหว่าง Cup และ Star ให้จำไว้ว่า cup คือ ถ้วย เป็นถ้วยใส่กาแฟสีดำๆ ถ้าหลุมที่ฟันใส่กาแฟได้ไม่หก มันก็คือ Cup และ Cup มาก่อน star เพราะฉะนั้น ฟันที่มี Cup จะเป็นฟันที่อายุน้อยกว่า (ไม่ใช่ขึ้นที่อายุน้อยกว่า แต่พึ่งจะขึ้นมาไม่นาน)



ลำดับการสึกและสูญไปของ Cup ที่จะเริ่มตั้งแต่ ปี ปี และปี สำหรับฟันตัดฟันล่างซี่กลางซี่งระหว่าง และซี่มุม ตามลำดับ (ดูรูปคำอธิบายในรูป 3 ) ทั้งนี้อย่าลืมว่าม้าแต่ละตัวมีความลึกของ Cup ไม่เท่ากัน และความเร็วของการสึกก็ไม่เท่ากันจากชนิดอาหาร และการเลี้ยงดูที่แตกต่างกันไป 
สำหรับการประยุกต์ใช้การสึกไปของ Cup ในฟันตัดด้านบนนั้นยังมีความไม่แน่นอนจึงไม่แนะนำให้นำมาใช้ และยังมีลักษณะอีกอย่างหนึ่งที่ช่วยบ่งบอกอายุม้าได้ คือ Galvayne’s Groove ตัวอย่างตามรูป 3 ของฟันตัดบนซี่มุม แต่จะสามารถพบได้ ในม้าได้เพียง 30-50% เท่านั้น การเปลี่ยนแปลงของหน้าตัดฟันตามอายุของม้า สามารถประมาณการณ์ได้ดังนี้ได้ดังนี้ 3

อายุ 7 ปี     ฟันตัดซี่กลางไม่มี Cup ลักษณะหน้าตัดฟันล่างทุกซี่ยังเป็นวงรีและฟันตัดซี่มุมสบด้านลิ้นสบกันเรียบร้อยแล้ว
อายุ 8 ปี    เหลือ Cup ที่ฟันตัดซี่มุมเท่านั้น 
อายุ 9 ปี    ไม่มีคับเหลือที่ฟันตัดล่าง พบ Dental Star ที่ฟันตัดซี่กลาง และซี่ระหว่าง (สีน้ำตาลอ่อนๆ ติดด้านริมฝีปาก)
อายุ 10 ปี   เริ่มพบ Galvayne’s Groove ที่ขอบฟันด้านบน, หน้าตัดฟันตัดล่างซี่กลาง และซี่ระหว่า เปลี่ยน เป็นลักษณะวงกลม แต่ซี่มุมยังคงเป็นวงรีอยู่
อายุ 10-15 ปี    หน้าตัดฟันตัดซี่กลางเปลี่ยนจากวงกลม เป็นรูปสามเหลี่ยม 
อายุ 15 ปี    Galvayne’s Groove ลากลงมาถึงกึ่งกลางฟัน ลักษณะหน้าตัดฟันตัดล่างซี่มุมเปลี่ยนเป็นรูปวงกลม
อายุ 18 ปี    ลักษณะหน้าตัดฟันตัดล่างทุกซี่เป็นรูปสามเหลี่ยม
อายุ 20 ปี    Galvayne’s Groove ลากยาวมาจนถึงขอบล่างของฟัน
อายุ 20 ปีขึ้นไป    Galvayne’s Groove เริ่มเลือนหายจากขอบฟันด้านบน

ทั้งนี้ผู้เขียน ขอย้ำอีกครั้งว่า การประเมินอายุจากฟันม้านั้นไม่ใช่คำตอบตายตัวว่าม้าอายุเท่าไหร่ แต่เป็นการประมาณอายุเท่านั้น ซึ่งถือว่าเป็น ศิลปมากกว่าเป็นวิทยาศาสตร์ จะต้องใช้ทั้งความรู้ และประสบการณ์เข้ามาประกอบการพิจารณา อย่างที่เรียกว่า คาดเดาอย่างมีความรู้มิใช่เป็นเพียงดูแล้วบอกว่า ฟันอย่างนี้ อายุเท่านี้ แต่ไม่สามารถอธิบายได้ว่าเพราะอะไร สุดท้ายขอให้ผู้อ่านทุกท่านมีความสนุกกับการทายอายุม้า และผู้เขียนมีความยินดีที่จะช่วยคาดคะเนอายุม้าที่ท่านสนใจได้ โดยการส่งรูปภาพหลายๆมุมของฟันม้า รวมทั้งลักษณะของม้ามาด้วยที่อีเมลของผู้เขียนนะครับ

Author:

อ.น.สพ.ธีรพล ชินกังสดาร
(สพ.บ. ทันตกรรมสำหรับม้า)
University of Queensland, Australia
Email: teerapol@mut.ac.th
Facebook: Tee Chin









Reference:
1. Galvayne S. Horse Dentition: Show how to tell exactly the age of a horse up to thirty years. Glasgow: Thomas Murray, 1886.
2. Pathomsakulwon W, Maneelek I, Panachan K, et al. Common dental abnormalities found in Queen Saovabha Memorial Institute’s horses and Adisorn Riding Club’s horse. The 3rd  International Conference on Sustainable Animal Agriculture for Developing Countries (SAADC2011) 2011;819-823.
3. Wilson GJ. Equine Dentistry; A manual for equine veterinary and equine dentists: A Post Graduate Foundation in Veterinary Science of the University of Sydney, 2006.


*****


Related Article:
ความรู้เรื่องการทำฟันม้า กับ หมอตั้ม --Horse Dental Care with Dr.Tum 

1 comment:

  1. ขอบคุณที่ให้ความรู้คะมอาจารย์ ^^

    ReplyDelete